Proźeya Vê Sedsalê Ya Herî Mezin: «Sînîrên Mêźiyê Însên»

Ez ê hîro bi kurtî li ser proźeya bi navê «human brain project» («proźeya mêźiyê însên») bisekinim.
Heger ez aniha śaś nebim, canikan źi berî bîst salan dest bi vê proźeyê kirî bunn.
Navenda vê proźeyê li Swîsre’yê, li Lozan’ê ye.
Proźeyeke navnetewî ye.
Bi vê proźeyê va girêdayî li gelek baźarên li Ewrupe’yê navendên lêkolînan hatinne ava kirin.
Bi mîlyaran eyro xistinne nav vê proźeyê.
Vê gavê Emerîka’yê źî bi têra xwa pere xistiye nav u dixwaze źê bê par nemîne.
Ez cara yekem źi berî 5-6 salan bi fîlmeke dokumentar ya li ser vê proźeyê źê hay buyî bum.
Źiber ku hingê gotî bunn ewê hîn 5-10 salên din wext bigire, ez bi kelecan li benda encaman mayî bum.

Tabî ez bawer nakim ku encamên vê lêkolîna ku ewê di biyoloźî u neyroloźiyê da śoreśeke bê sînor bike, biweśînin.
Lê dîsan źî bi merax bum. Hîn źî bi merax im u li bendê me.
Ez aniha ćima hatim ser vê miźarê?
Keneleke hevpeś ya Ewrupe’yî ya ku tenê bernameyên zanyarî u kulturî diweśîne, hee ye. Kenela bi navê «3Sat» e.
Di vê kenelê da, di nav heftê da, yanî źi roźa duśemê heta roźa îniyê, her hêvarê bernameyeke taybet ya ku di derbarê lêkolînên nu da nućeyan amade dike, hee ye (navê bernameyê "nano" ye).
Ez źî kêm-zêde teqîp dikim. Lê tenê di înternêtê da, źiber ku têlevîziyona min tun e, loma.
Min hîro dîsan mêze kir. Canikan dîsan li ser vê proźeyê nućeyek amade kirî bu.
Qasî ku xuya dibe, gelek dewlet bi vê proźeyê va eleqedar dibin.
Dibe ku hun aniha bibêźin, «Xalooo, ev ći proźe ye yaw?».
Bi kurt u kurmancî, canikên me dixwazin źi sedî sed mêźiyê meriv di kompîturê da bihafirinîn (ava bikin), heta sînor u sînîrên dawiyê yê di mêźiyê meriv da.
Yanî ewê mêźî bê kêmasî bi śiklekî sîntetîk were ava kirin.
Tabî mesele bi avakirina vê namîne. Ewê bi vê proźeyê mêźiyê meriv yek bi yek, noxte bi noxte were vegotin.
Yanî mêźiyê meriv bi ći hawî dixebite, ćima bi vî hawî dixebite, ...
Mesele menîpulekirin u kontrolkirina însanan ewê bibe wekî lîstika zarokan.
Drêź nekim, mesele bi têra xwa kompleks e u ez źî ne neyrolog u biyolog im.
Ev proxrema ku min mêze kir, aha li vir e, lê mixabin bi zmanê elmenî ye: Human Brain Project (3sat).