Kevokên Me Yên Śîn Li Kapadokye’yê Man

 

Me ne tenê zmanê xwa, rengê kevokên xwa źî źi bîra me ya pênc hezar salî riniya.

Me him kevokên xwa u him źî rengê wan li Kapadokye’yê hiśtin u ćun.

Me źi bîr ku em bi kevokên xwa li Kapadokye’yê daniśî bun.

Kapadokye'ya źi kevokên Medan

Me źi bîr ku me li źêr, di bin Kapadokye’yê da, baźarên xwa hiśtin.

Me źi bîr ku me li Kapadokye’yê kevokên śîn ćêkirî bun.

Me źi bîr ku me xwadayên destpêkê yên efsanevî źi ezmanê li źor ćiyayên me yên śîn daxistî bun źêr.

Gava em hatî bun Kapadokye’yê, me u wan, me bi hev ra źi axa di bin Kapadokye’yê da kolan u baźar ava kirî bun.

Herd źi źêr va bilind buyî bu.

Ćiku yên di bin herdê da mezin bun.

U îcarê me źi źêr va di nav baskên kevokên xwa da rahiśtî bu śîniya źor.

Medan navê Kapau̯ta-ka- l’ Kapadokye’yê kirî bu.

Farsan ew nav hindekî guhartin u kirin Katpatuka-.

Lê Yonenan źî ew nav pićekî guhartin u kirin Kappadokia.

Ez dibêźim haya Tirkan źê tun e ku navê Kapadokye navekî Medî, ango yekî Kurdî ye.

Helbet ez źî dizanim ku hun nizanin, peyva me kevok u Kapadokye eynî peyv in.

Peyva me kevok źi teśeya xwa ya kevin *kapau̯ta-ka- tê.

Di Vedî u Sanskrîtî da (li dor 1100 salên źi berî mîladê) kapóta- wekî Kurdî wateya „kevok“ dida.

Di zmanên Kurdî da peyva kevok bi śiklên cihê u cihê tê bi kar’anîn, meselen wekî teśeya kebok, kevot, kevotk, kote, kotir, kawoter, kamuter u hwd.

Lê di eslê xwa da Proto-Kurdî *kapau̯ta- wateya rengê „śîn“ u „kevok“ dida (li dor 1700 salên źi berî mîladê).

Dîsan di Proto-Arî da źî ev peyv bi eynî śiklî bu u heman wate dida (li dor 2500 salên źi berî mîladê).

Navê gola Urmiye’yê digel Strabon wekî Kapau̯ta- hatiye tomar kirin. Qasî ku xuya dibe Medan ew nav lê kiriye.

Lê ev nav dîsan paśê derbazî zmanê Ermenî Kaputan, Erebî Kabūdān źî buye. Her weha ćiyayekî bi navê Kapotes yê li Ermenistan’ê li ba Plinius hatiye tomar kirin.

Bîra meriv di peyvên zmanê wî mirovî da ye.

Peyva ku źi bîra meriv bar dike u terre, bi xwa ra perćeyeke rih u bîra meriv źî digire u dibe.

Yê ćuyî dimire, yê mayî seqet dimîne.

Lê dawiya hemî seqetiyan bi źan e.

Heta ku meriv roźekê bi wê źanê dimire, l’ dermana źana xwa digerre.

Gava meriv roźekê li pey yê ćuyî dimire, hingê meriv źi źana xwa xelas dibe.

Debîrên Li Medya'yê

 

Di van demên dawiyê da ez bi nivîsarên Farsiya kevin ra pirr bilî bum.

Mîna ku min berê źî gotî bu, min ê wergerra „nivîsarên Farsiya kevin yên Dariyus“ źibo ćapê amade bikira, ango źi Farsiya kevin wergerranda ser Kurdiya Kurmancî.

Min źi berî heftekê bi dawî kir, lê gelek astengiyên nepayî derketin.

Ez vê źî li ciyê xwa bihêlim. Ez ê di nivîseke din da li ser vê meselê bisekinim.

Ez dixwazim hîro pićekî li ser peyva Kurdî „debîr“ bisekinim, serê _hewe u yê xwa pê b’êśînim.

Her cara ku ez bi miźareke dîrokî va miźul dibim, ez dubare pê dihessim ku pirsgirêkên me Kurdan yên rihî u mêźiyî źi ćavkaniyeke ćendîn kevin tên.

Bi taybet źî nexwaśiyeke pirr xerabe di nav Kurdên elît da hee ye. Him źî bê îstîsne, di nav hemî dîroka bi hezaran salan da.

Tevî ku xelkê Kurd hertim bi zman u ćanda xwa va girêdayî maye, hemî hêrîśên zmanî u ćandî yên źi der va di nav xwa da wekî aśê bi rik yê bi hezaran salan hêrrandiye źî.

Ne karekî pićuk e. Bi dehan hêz u dagirkerên wehśî hatine u axa Kurdistan’ê tarumar kirine.

Lê hemî źî yek bi yek hêrrîne u bi bayên źi bakur ra ćune.

Nivîsarên Farsiya kevin yên Dariyus li Behistun'ê. 

Zmanê Kurdî u ćanda Kurd wekî ćiyayê źi kevirê bazaltê her li śuna xwa maye.

Tevî ku xelkê Kurd hemî wêranker di kurka xwa da hêrrandiye źî, ćîna elît ya Kurdan hertim li ser piśta xelkê Kurd li ber wêrankeran kućiktî kiriye.

Ev bênamusiya vê ćîna Kurd ya elît ya ku hîro gêhiśtiye asta herî bilind u heebunên bi hezaran salan tarumar dike, li ser van heebunan bazara qewadî u qehpikiya xwa dike, dîsan berê źî bi heman mantixî karê xwa kiriye.

Lê hindî hîro ew hemî heebunên bi hezaran salan berbi dawîbunê terrin, yek bi yek bê vegerr bi dawî dibin.

Źixwa meriv ecêb dimîne u źi xwa dipirse, ćawan buye ku ew heebunên dîrokî heta hîro bi dawî nebune?

Ez vegerrim ser miźara xwa, ango werim ser peyva „debîr“.

Peyva me debîr źi Kurdî u Îraniya kevin dipi-bara- „debîr“ tê.

Peyva dipi- „nivîs, nivîsar“ źi Elamî u °bara- źî źi Kurdî u Îraniya kevin bar- „birin“ tê (hîndî-ewrupî bher-).

Ango bi hev ra „yê ku nivîsê bi xwa ra dibe/digerrîne“ dide.

Divêt meriv l’ derfetên źi berî du hezar u pênc sed salan (2500) bifikire.

Kesên ku dikariyan bixwînin u binivîsin, bi tilliyan dihatin heźmartin.

Wan debîran bi taybet źibo ćîna biźarte/elît gotinên wan li ser zinar u metalan dinexśandin.

Dariyus źî eynen weha kiriye. Ferman daye ku ew debîr gotinên wî li ser zinaran binivîsînin.

Di nav 35 salan da, ango heta ku Dariyus bimire, ew gotinên wî li ser wan zinarên li Behistûn’ê bi bizmar u ćakućên di destên debîran da hatine kutan.

Di van nivîsarên Dariyus da, di risteyekê da herfek hee ye ku bi têra xwa ez miźul kirim. 

Navê Dariyus bi Farsiya kevin hertim wekî Dârayav.uš hatiye nivîsîn u ev forma Farsiya kevin ya rast e.

Lê li ciyekî wekî Dârayavahuš (ango bi -h-) hatiye nivîsîn. U ev forma bi -h- forma zmanê Mediya kevin e.

Îcarê ew pirsa rewa di serê we da źî ćêbû, ne?

Herê, kesê/debîrê ku ew nivîsar li ser wan zinaran kutayî bu, yekî Med bu, u wî kesî baś dizaniya ku forma kevin u rast ya bi -h- bu (di pirtukê da hun ê bikarin bi frehî pêda herrin).

Bi saya nivîsên wî debîrê (yan źî wan debîrên) Med e ku em hîro Farsiya kevin bi têra xwa nas dikin, lê ne Mediya kevin.

Tebeqeya Kurd ya elît ti carî nekariye rola xwa ya dîrokî bilîze, hertim li ber deriyên tecawîzkarên xwa kućiktî kiriye.

Ćend kesên ku xwastine tiśtina bikin źî dîsan bi destê van kućikan hatine kuśtin.

Tenê herfek, ku bê hemdî hatiye nivîsîn, ćendîn înformesiyon u reelîteyên dîrokî nîśanî me dide, him źî piśtî 2500 salan.

Xwazila bila van kućikên hîro źî bê hemdî śaśiyeke weha bikira.

Qet nebe bila ćend kesan źî źi piśtî sed salan bigota: „Yaw ev herf bi zmanê Kurdî nebe?“.

 

Nîśe: Ewê ew wergerra nivîsarên Farsiya kevin di vê mehê da derkeve, bi tevî Destpêkeke drêź ya bi miźarên dîrokî u zmannasiyî.