Debîrên Li Medya'yê

 

Di van demên dawiyê da ez bi nivîsarên Farsiya kevin ra pirr bilî bum.

Mîna ku min berê źî gotî bu, min ê wergerra „nivîsarên Farsiya kevin yên Dariyus“ źibo ćapê amade bikira, ango źi Farsiya kevin wergerranda ser Kurdiya Kurmancî.

Min źi berî heftekê bi dawî kir, lê gelek astengiyên nepayî derketin.

Ez vê źî li ciyê xwa bihêlim. Ez ê di nivîseke din da li ser vê meselê bisekinim.

Ez dixwazim hîro pićekî li ser peyva Kurdî „debîr“ bisekinim, serê _hewe u yê xwa pê b’êśînim.

Her cara ku ez bi miźareke dîrokî va miźul dibim, ez dubare pê dihessim ku pirsgirêkên me Kurdan yên rihî u mêźiyî źi ćavkaniyeke ćendîn kevin tên.

Bi taybet źî nexwaśiyeke pirr xerabe di nav Kurdên elît da hee ye. Him źî bê îstîsne, di nav hemî dîroka bi hezaran salan da.

Tevî ku xelkê Kurd hertim bi zman u ćanda xwa va girêdayî maye, hemî hêrîśên zmanî u ćandî yên źi der va di nav xwa da wekî aśê bi rik yê bi hezaran salan hêrrandiye źî.

Ne karekî pićuk e. Bi dehan hêz u dagirkerên wehśî hatine u axa Kurdistan’ê tarumar kirine.

Lê hemî źî yek bi yek hêrrîne u bi bayên źi bakur ra ćune.

Nivîsarên Farsiya kevin yên Dariyus li Behistun'ê. 

Zmanê Kurdî u ćanda Kurd wekî ćiyayê źi kevirê bazaltê her li śuna xwa maye.

Tevî ku xelkê Kurd hemî wêranker di kurka xwa da hêrrandiye źî, ćîna elît ya Kurdan hertim li ser piśta xelkê Kurd li ber wêrankeran kućiktî kiriye.

Ev bênamusiya vê ćîna Kurd ya elît ya ku hîro gêhiśtiye asta herî bilind u heebunên bi hezaran salan tarumar dike, li ser van heebunan bazara qewadî u qehpikiya xwa dike, dîsan berê źî bi heman mantixî karê xwa kiriye.

Lê hindî hîro ew hemî heebunên bi hezaran salan berbi dawîbunê terrin, yek bi yek bê vegerr bi dawî dibin.

Źixwa meriv ecêb dimîne u źi xwa dipirse, ćawan buye ku ew heebunên dîrokî heta hîro bi dawî nebune?

Ez vegerrim ser miźara xwa, ango werim ser peyva „debîr“.

Peyva me debîr źi Kurdî u Îraniya kevin dipi-bara- „debîr“ tê.

Peyva dipi- „nivîs, nivîsar“ źi Elamî u °bara- źî źi Kurdî u Îraniya kevin bar- „birin“ tê (hîndî-ewrupî bher-).

Ango bi hev ra „yê ku nivîsê bi xwa ra dibe/digerrîne“ dide.

Divêt meriv l’ derfetên źi berî du hezar u pênc sed salan (2500) bifikire.

Kesên ku dikariyan bixwînin u binivîsin, bi tilliyan dihatin heźmartin.

Wan debîran bi taybet źibo ćîna biźarte/elît gotinên wan li ser zinar u metalan dinexśandin.

Dariyus źî eynen weha kiriye. Ferman daye ku ew debîr gotinên wî li ser zinaran binivîsînin.

Di nav 35 salan da, ango heta ku Dariyus bimire, ew gotinên wî li ser wan zinarên li Behistûn’ê bi bizmar u ćakućên di destên debîran da hatine kutan.

Di van nivîsarên Dariyus da, di risteyekê da herfek hee ye ku bi têra xwa ez miźul kirim. 

Navê Dariyus bi Farsiya kevin hertim wekî Dârayav.uš hatiye nivîsîn u ev forma Farsiya kevin ya rast e.

Lê li ciyekî wekî Dârayavahuš (ango bi -h-) hatiye nivîsîn. U ev forma bi -h- forma zmanê Mediya kevin e.

Îcarê ew pirsa rewa di serê we da źî ćêbû, ne?

Herê, kesê/debîrê ku ew nivîsar li ser wan zinaran kutayî bu, yekî Med bu, u wî kesî baś dizaniya ku forma kevin u rast ya bi -h- bu (di pirtukê da hun ê bikarin bi frehî pêda herrin).

Bi saya nivîsên wî debîrê (yan źî wan debîrên) Med e ku em hîro Farsiya kevin bi têra xwa nas dikin, lê ne Mediya kevin.

Tebeqeya Kurd ya elît ti carî nekariye rola xwa ya dîrokî bilîze, hertim li ber deriyên tecawîzkarên xwa kućiktî kiriye.

Ćend kesên ku xwastine tiśtina bikin źî dîsan bi destê van kućikan hatine kuśtin.

Tenê herfek, ku bê hemdî hatiye nivîsîn, ćendîn înformesiyon u reelîteyên dîrokî nîśanî me dide, him źî piśtî 2500 salan.

Xwazila bila van kućikên hîro źî bê hemdî śaśiyeke weha bikira.

Qet nebe bila ćend kesan źî źi piśtî sed salan bigota: „Yaw ev herf bi zmanê Kurdî nebe?“.

 

Nîśe: Ewê ew wergerra nivîsarên Farsiya kevin di vê mehê da derkeve, bi tevî Destpêkeke drêź ya bi miźarên dîrokî u zmannasiyî.